جلوه‌های انقلابی‌گری در حوزه‌های علمیه قبل از انقلاب اسلامی (مطالعه موردی دوره قاجار)

چکیده حوزه انقلابی از جمله مباحثی است که رهبر معظم انقلاب بر آن تأکید خاص داشتند. بیانات ایشان نشان می‌دهد که حوزه، مادر و ایجادکننده انقلاب بوده است؛ لذا انقلابی‌گری یک تفکر است و انقلابی‌گری حوزه‌ها به بعد از انقلاب محدود نمی‌شود؛ اما به دلیل پررنگ‌بودن و اهمیت نهضت امام خمینی و انقلاب اسلامی در سال‌های اخیر، از فعالیت‌های انقلابی حوزه‌های علمیه در دوره‌های قبل از رژیم پهلوی و قبل از نهضت غفلت شده است. همین غفلت موجب توهم انقلابی‌نبودن حوزه‌های علمیه در قبل از دوران نهضت امام و زمینه‌ای برای گسترش سکولاریسم در حوزه‌های علمیه‌ شده است. فرضیه این تحقیق آن است که انقلابی‌گری در دوره‌های قبل از نهضت امام نیز در حوزه‌های علمیه بوده است؛ لذا یکی از راه‌های مقابله با سکولاریسم در حوزه و تضعیف انقلابی‌گری در حوزه، توجه به این پیشینه تاریخی انقلابی‌گری حوزه‌هاست. در این مقاله به دنبال توصیف و تبیین نمودهای انقلابی‌گری در حوزه‌های علمیه در دوره قاجار هستیم. چارچوب نظری این بحث، شاخص‌های ایشان در بحث انقلابی‌گری است. ایشان ویژگی‏ها و شاخص‌های انقلابی‌گری را در پنج محور مطرح کردند: 1. پایبندی به مبانی و ارزش‌های اساسی اسلام و انقلاب (اسلام ناب، اتکا به قدرت الهی، توجه به نیروی مردم، حمایت از محرومان، استکبارستیزی و استقلال)؛ 2. هدف‌گیری آرمان‌های انقلاب و جهت‌گیری برای رسیدن به آنها (مقاومت و عدم یأس)؛ 3. پایبندی به استقلال کشور در سه بعد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی؛ 4. حساسیت در برابر دشمن و نقشه دشمن و عدم تبعیت از آن؛ 5. تقوای دینی و سیاسی. لذا بر اساس این شاخص‌ها به روش تحلیلی و تاریخی به بررسی عملکرد حوزه‌های علمیه- به‏ویژه مراجع و علمای طراز اول- در دوره قاجار پرداخته و جلوه‌های این شاخص‌ها در عملکرد علمای آن دوره را بیان خواهیم کرد.